شناخت ادیان مختلف در ایران
در کشور ایران غیر از اسلام سه دین دیگر وجود دارد که جزء اقلیت‌های مذهبی بوده و به رسمیّت شناخته شده‌اند این ادیان عبارتند از: 1ـ زرتشتیان، 2ـ کلیمیان، 3ـ مسیحیان. غیر از سه مورد مذکور دین صابئی نیز وجود دارد که پیروان آنها را صابئین می‌نامند، البته در قانون اساسی از این دین نامی برده نشده است.
صابئین: صابئین از واژه‌های قرآنی است و سه بار در قرآن ذکر شده است و نام پیروان یکی از ادیان آسمانی می‌باشد و الآن پیروان این آیین در استان خوزستان و اطراف بصره به صورت اقلیت، زندگی می‌کنند و «صبّی» نامیده می‌شوند. در قرآن صابئان، در کنار یهود و مسیحیان ذکر شده است. از آیات قرآن استفاده می‌شود که صابئان نیز پیرو بعضی از ادیان الهی بوده‌اند و به خدا و قیامت ایمان داشته‌اند،(1) امّا در این که آنان پیرو چه دینی بوده‌اند، بین مفسران اقوال مختلفی وجود دارد.
در منابع صابئان از پیامبران شناخته شده، علاوه بر شیث و ادریس و نوح ـ علیهم السّلام ـ از سه پیامبر دیگر نیز نام برده می‌شود و آنها عبارتند از: آدم، ابراهیم و یحیی ـ علیهم السّلام ـ و این گروه خود را پیرو حضرت آدم و یحیی می‌دانند، هر چند که در بعضی از دعاهای آنان نام حضرت شیث و نوح نیز آمده است. از فرقه‌های مشهور و موجود صابئان، صابئان مندایی می‌باشد.
کتاب‌های مقدس صابئان مندایی:(2) 1ـ کنزربْ، این کتاب را «سدره» یا «صحف آدم» نیز می‌گویند. 2ـ کتاب دیونان. 3ـ کتاب قلستا. 4ـ کتاب اینانی ... 10 و 11ـ تفسیر بغره و کتاب دساتیر.
برخی از احکام صابئان: یکی از احکام صابئان غسل میت قبل از جان دادن می‌باشد. در اکثر احکام و دستورات این آیین «غسل تعمید» قرار دارد و در چهار مورد غسل تعمید الزامی است: 1. تعمید نوزاد. 2. تعمید زناشوئی. 3. تعمید در عید «پنجه» برای رفع گناهان. 4. تعمید در اعیاد دیگر.
زرتشتیان: پیش از آنکه حکومت ساسانی به دست مسلمانان منقرض شود، آیین رسمی کشور ایران آیین زرتشتی یا مزدیسنا (Mazdyasna) بود. این آیین هم چنان که از اسم آن پیدا است، منسوب به شخصی است که اکثر مورخین معروف، نام او را زرتشت یا زردشت، ذکر کرده‌اند.
کتاب مذهبی زرتشتیان «اوستا» نام دارد که مجموعه‌ای است مرکب از پنج جزء. این کتاب به زبان پهلوی نوشته شده است. اجزاء پنجگانه‌ای که اوستا را تشکیل می‌دهند عبارتند از: 1ـ یسنا. 2ـ ویسپرد. 3ـ وندیداد. 4ـ یشت‌ها. 5ـ خرده اوستا.
طبق مضامین اوستا بالاترین قدرت جهان هستی «اهورا مزدا» می‌باشد. این اسم که گاهی به صورت مزدا اهورا و یا اشکال دیگر بیان شده است، نام خدای آیین زرتشتی می‌باشد. در آیین زردشت سه اصل عملی: گفتار نیک، پندار نیک، کردار نیک، وجود دارد. احترام به آتش به عنوان یکی از مظاهر خدای روشنایی و افروخته نگه داشتن آن و انجام مراسمی خاص در اطراف آن در معابدی به نام «آتشکده» به رهبری موبدان، مشخص‌ترین ویژگی آیین زرتشت است. در این آیین آبادانی، کشاورزی دامداری و شهر نشینی مورد ستایش قرار گرفته است.(3) (برخی از آداب و رسوم سرزمین ایران از قبیل مراسم چهارشنبه سوری و سوگند خوردن به روشنایی چراغ و چیزهای دیگر با تعالیم زرتشتی ارتباط دارد.)(4) بیش از هزار سال است که زرتشتیان ایران به بمبئی هندوستان کوچیده‌اند و پارسی نامیده می‌شوند. حدود پنجاه هزار نفر از ایشان نیز در شهرهای یزد، کرمان و تهران سکونت دارند و به چهار فرقه تقسیم می‌شوند: 1. اصحاب روحانیات. 2. اصحاب هیاکل. 3. اصحاب اشخاص. 4. حرّانیان در قانون اساسی ایران به زرتشتیان حقوق مدنی داده شده و در انجام مراسم دینی آزاد هستند و یک نماینده در مجلس شورای اسلامی دارند تا از حقوق آنان دفاع کند.
3. یهودیان: یهودیان ایران از اقوام سابقه‌داری هستند که در ایران سکنی گزیده‌اند و با فرهنگ ایرانی آشنا شده‌اند. به جهت نجات قوم بنی اسرائیل به دست کوروش پادشاه ایران از اسارت بابل در تورات از کوروش به احترام یاد شده است. مقبره‌های مقدسین یهود در شهرهای شوش (دانیال) و همدان و تویسرکان قرار دارد.
از جهت اعتقادات دینی میان یهودیان ایرانی با سائر یهودیان تفاوت چندانی وجود ندارد و (در حال حاضر یهودیان ایران از پیروان اهل کتاب به شمار می‌آیند و در انجام مراسم مذهبی آزاد هستند و در قانون اساسی ایران به آنها حقوق مدنی عطا شده است و در مجلس شورای اسلامی یک نفر نماینده دارند. و در بسیاری از شهرهای ایران مانند اصفهان و کاشان و یزد و همدان و تهران، ساکن هستند و به فعالیت‌های تجاری و اقتصادی مشغول هستند.)(5) پیامبر یهود حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ و تورات، کتاب مقدسشان است.
اعتقادات: فیلسوف و پزشک یهودی، موسی بن میمون (1135 ـ 1204 م) به آیین یهود لباسی نو پوشاند و سیزده اصل برای آن ترتیب دادکه عبارتند از: 1ـ وجود خدا. 2ـ یگانگی او. 3ـ مجرد بودن او. 4ـ نداشتن زمان. 5ـ حکمت او در امور. 6ـ عدالت. 7ـ قابل تقرب از راه عبادت. 8ـ اعتقاد به نبوّت. 9ـ برتر بودن حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ . 10ـ آسمانی بودن تورات. 11ـ عدم جواز نسخ احکام. 12ـ آمدن مسیحای موعود. 13ـ قیامت و جاودانگی نفس آدمی.(6)
فرقه‌های یهودی عبارتند از: 1. فریسان. 2. صدّوقیان. 3. سامریان. 4. قارئون. 5. دونمه یاشبتین.
یهودیان احکام فراوان و فوق‌العاده پیچیده‌ای دارند که اغلب آنها به نجاست و طهارت و غذاهای حلال و حرام و امور فراوان دیگر مربوط می‌شود. در یهودیت خوردن گوشت با لبنیات حرام است و روزی سه بار نماز می‌خوانند.
مسیحیّت: از همان قرن اول میلادی، در زمان اشکانیان، دین مسیح به مناطق غربی ایران مثل کردستان و آذربایجان راه یافت. طبق روایت مسیحیان دو نفر از رسولان به نام‌های «شمعون» و «یهودا» برای تبلیغ به مشرق زمین روی آوردند.
گروهی از مسیحیان ایران که به نام کلدانیان شهرت دارند مذهب نسطوری دارند. این مذهب منسوب است به «نسطوریوس» اسقف قسطنطنیه در قرن پنجم میلادی، که وی معتقد به دو طبیعت انسانی و الهی در عیسی مسیح بود. مذهب نسطوری در غرب ایران رواج گرفت و کلیسای مسیحی ایران، کلیسای نسطوری شد و از کلیسای روم جدا گشت. اکثر آشوریان و کلدانیان ایران پیرو این مذهب هستند و مرکز آنها در شهر ارومیه و کلیسای مقدس آنان «مات مریم» نام دارد. در حال حاضر گذشته از دو فرقه ارامنه (گریگوری) و آشوریان (نسطوری)، گروهی از پیروان فرقه کاتولیک و پروتستان‌ها نیز در ایران زندگی می‌کنند و از اقلیت‌های دینی به شمار می‌آیند. اینها در اعمال دینی و مذهبی خود آزادند و در مجلس شورای اسلامی دارای سه نماینده می‌باشند. (دو نماینده ارامنه و مسیحیان مناطق شمالی و جنوبی ایران و یک نماینده هم خاص کلدانیان و آشوریان.)
بزرگ‌ترین تجمع ارامنه در خاورمیانه در ایران است (حدود 200 هزار نفر) اکثریت ارامنه ایران تابع کلیسای ارتدو کس ارمنی‌اند و تعداد محدودی نیز پیرو آیین‌های کاتولیک و پروتستان هستند.(7)
اعتقادنامه ارامنه: آنها به خدای یگانه و به تثلیث مقدس (بنابر گفته رهبران آنها همان خدای یگانه است) و به کلیسای یگانه ایمان دارند. در مورد سرشت حضرت مسیح ـ علیه السّلام ـ قائل به دو ماهیت در یک شخص یگانه یعنی به خدای تجسد یافته در یک انسان، ایمان دارند. حضرت مریم ـ سلام الله علیها ـ از شخصیت‌های برجسته در میان ارامنه می‌باشد. اسقف سبوه سرکیسیان از دسامبر 1999 م مقام خلیفه ارمنه تهران را بر عهده دارد.